Qua một số cuộc hội thảo về thi ca gần đây, có một số ý kiến cho rằng, dường như thơ hôm nay đã lánh xa đời sống con người, xã hội và đấy là một khoảng trống chưa thể lấp đầy. Nhưng, đọc 2 tập thơ mới in của Mai Thìn, tôi thấy thơ anh đã bắt đầu tràn vào "khoảng trống" còn thiếu hụt ấy, với những tứ thơ được khơi gợi, xuất phát từ chính đời sống xã hội để nâng cao con người với những chiều kích nhân sinh được khắc họa khá rung động.
Thao thức, trăn trở trước nỗi đau chiến tranh
Viết về nỗi đau chiến tranh với nỗi niềm trăn trở, day dứt như ứa máu trong tâm hồn nhà thơ khi tới thăm Bảo tàng Chứng tích chiến tranh, trưng bày nhiều hộp thủy tinh đựng xác trẻ sơ sinh là nạn nhân của chất độc da cam làm người đọc kinh hoàng, xót xa: "Những ngôi mộ thủy tinh trong suốt/ chôn tuổi thơ chưa có tuổi thơ/ bao linh hồn/ đi-ô-xin cầm giữ/ vừa sinh ra/ đã phải đến đây rồi/ những em bé/ trong những ngôi mộ thủy tinh/ không biết khóc/ ngơ ngác mình đã đến từ đâu/ bàn chân nhỏ/ có em còn một ngón/ những ngón kia/ ác quỷ gặm hết rồi/ bao ngày tháng/ triệu triệu người đến viếng/ tự thắp cho mình/ niềm kinh hãi xót xa/ giữa thành phố/ những ngôi mộ thủy tinh trong vắt/ dắt díu nhau/ khắp thiên lương" (Những ngôi mộ thủy tinh trong suốt).
Nhà thơ Mai Thìn.
Bài thơ xúc động này như một lời tố cáo nỗi đau mất mát do chiến tranh gây ra, đã khiến những đứa trẻ vừa chào đời đã phải gánh chịu cái chết oan nghiệt, khi cuộc đời chưa kịp bắt đầu đã kết thúc một cách đầy bi thương. Những đứa trẻ vô tội này không có khả năng tự bảo vệ mình, không thể hiểu được lý do tại sao chúng lại phải ra đi, không biết được nguyên nhân vì sao mình phải chết khi chưa kịp sống. Bài thơ là sự cảnh báo, nhắc nhở về những đau thương mà chiến tranh để lại, và là lời cầu nguyện cho những linh hồn trẻ thơ ấy được yên nghỉ.
Cũng viết về nỗi đau chiến tranh và số phận bi đát của con người trong bom đạn, ở một góc nhìn khác, chính bản thân tác giả, gia đình và bạn bè cùng lứa ở quê hương cũng phải gánh chịu nỗi mất mát của những người con khi những người cha của họ bỏ mình nơi trận mạc, không biết máu xương thất lạc nơi nào: "Thương những bạn bè cùng lứa/ có ba không mồ/ Tôi có người ba chết trận/ bao nhiêu năm/ không mồ/ giỗ ông lần nào má tôi cũng khóc/ vừa thương ba/ vừa trách/ sao không để lại một nấm mồ/ làm chỗ/ cho cỏ lên" (Không mồ).
Trong bài thơ ngắn này, tác giả không chỉ nói về nỗi đau riêng của mình mà còn mở rộng sự chia sẻ với những người bạn cùng hoàn cảnh, những người không có cơ hội được chăm sóc mộ phần cho cha mình. Cả bài thơ được xây dựng trên cảm giác mất mát và sự thiếu thốn khi người cha không để lại mộ phần sau khi hy sinh. Câu thơ cuối của bài thơ cất lên như một tiếng khóc đau đớn, găm vào lòng người đọc khi giỗ ba "lần nào má tôi cũng khóc, vừa thương ba, vừa trách, sao không để lại một nấm mồ, làm chỗ, cho cỏ lên".
Với bài thơ này, tác giả đã khắc họa không chỉ nỗi đau cá nhân mà còn là nỗi đau chung của những gia đình có người thân hy sinh trong chiến tranh, những gia đình không có được sự an ủi từ một nấm mồ, không có một nơi để thờ cúng, để cất giữ nỗi nhớ về người đã khuất.
Chưa hết, trong một bài thơ khác, Mai Thìn vẫn bị ám ảnh xót xa, khắc khoải về sự mất mát và hy sinh của những người lính trong cuộc chiến khốc liệt này: "Má tôi làm ruộng ở Gò Bồi/ cùng quê với nhà thơ Xuân Diệu/ thời bao cấp má dệt chiếu/ lén lên vùng cao bán dạo/ những sợi cói mướt mồ hôi/ nuôi lận đận/ phận mồ côi đi học/ ba tôi mất khi má mới sinh con/ bát nhang chưa tàn trên bàn thờ không ảnh/ tiền tử sĩ không mồ đúc một cái chuông/ gửi trong tịnh thất/ đêm đêm gióng lên/ tiếng/ hai người đàn bà/ và đứa con chưa biết kêu ba/ hòa bình về/ cờ hoa tở mở/ nhà tôi vọng tiếng chuông/ nghi ngút/ rớt rơi/ bà nội ăn chay trường/ tiếng chuông cầu nguyện/ hồn chú tôi lạc ở chiến trường Quảng Ngãi/ nương theo mà về/ tấm bằng Tổ quốc ghi công/ hai cái chuông treo/ hai mộ phần/ gióng lên/ những giọt cầm hơi/ những giọt cầm canh/ nghe như thanh bình/ nghe như xa vắng" (Má tôi và những tiếng chuông).
Với những câu thơ giản dị mà sâu lắng kiểu này, có cảm tưởng mỗi câu thơ là một tiếng chuông, ngân vọng lên sự tưởng nhớ về những người thân đã ra đi mãi mãi trong chiến tranh, để lại nỗi mất mát không sao bù đắp được cho gia đình của họ.
Từ cánh đồng "tiểu tự sự" đến chân trời "đại tự sự"
Thơ của Mai Thìn vốn giản dị, câu chữ không óng ánh, chau chuốt, nó gần gũi, chân mộc như tiếng nói hằng ngày, như hơi thở đời thường vẫn bịn rịn, lặng lẽ thân thiết quanh ta. Tôi cho rằng, với 2 tập thơ "Tạ lỗi với mây xanh" và "Tiếng của thiên lương", Mai Thìn đã tìm được cho mình một giọng điệu trong trường mỹ cảm của thơ tự do, để đưa thơ hội nhập vào đời sống con người và xã hội hôm nay với những buồn, vui, hy vọng và ước mơ của những miền đất, miền người đang hồi sinh sau những mất mát, đau thương vì chiến tranh.
Bìa hai tập thơ của nhà thơ Mai Thìn
Dường như, thơ Mai Thìn luôn hướng đến đời sống xã hội, những phận người và hướng đến thiên nhiên sông núi đất nước mình, với những cảm xúc lớn lao trong các bài thơ như bài "Ngược sông Lô" viết về miền biên giới Hà Giang sau đây: "Ngửa mặt đón những tàn hoa/ nhuộm đỏ trời biên giới/ sông Lô làm một trường ca/ chảy vào đất Việt/ quấn quít từng dãy núi đá/ như tấm lá chắn/ chở che những người lính/ bao đời canh giữ biên cương/ soi vào sông Lô/ ngang trời lồng lộng/ mỗi tấc đất của cha ông/ chan máu xương/ lóng lánh nước trong/ ngược sông Lô/ năm nào cũng đông người lên/ đôi bờ/ hàng hàng gạo đỏ/ ròng ròng dòng sông/ hắt lên/ tháng ngày xanh thẳm/ ngược sông Lô/ vớt từng xác gạo/ như vớt những hồn người/ đỏ thắm".
Bài thơ ngân lên như một khúc hát trầm vang nơi biên ải, nơi từng diễn ra những trận chiến giữ nước bi hùng nhất trong chiến tranh biên giới, nơi "mỗi tấc đất của cha ông/ chan máu xương". Bài thơ như lắng lại trong câu kết với hình ảnh thật xúc động: "ngược sông Lô/ vớt từng xác gạo/ như vớt những hồn người/ đỏ thắm". Với những câu thơ không dễ viết này, Mai Thìn với ngôn ngữ thi ca của anh đã đi từ cánh đồng của những "tiểu tự sự" buồn, vui về những phận người để đến với chân trời rộng mở hơn của những "đại tự sự" gắn với non sông Tổ quốc.
Theo tôi, thơ trước hết, có lẽ phải mang đến sự xúc động và chia sẻ trong lòng người, Mai Thìn có nhiều bài thơ như vậy. Tôi khá ấn tượng về bài thơ anh viết về dòng tin nhắn cuối cùng xin lỗi mẹ của Phạm Thị Trà My, cô gái được phát hiện trong vụ 39 người chết trên xe container nhập cư lậu vào Anh ngày 23/10/2019.
Chỉ một dòng tin trên báo về bi kịch kinh hoàng xảy ra làm cho bao người đau đớn, trong đó có người thơ Mai Thìn với hình tượng "Bông hoa trong chiếc bình nước mắt" là tựa đề bài thơ anh viết về số phận nghiệt ngã của cô gái này: "Những ngày này/ cái tên Phạm Thị Trà My/ loan truyền khắp thế giới/ gương mặt như hoa của em/ từ trang nhất nhiều tờ báo châu Âu/ bay về Việt Nam/ cùng dòng tin nhắn/ xin lỗi mẹ vì con đường đi nước ngoài không thành/ con chết vì không thở được/ quê hương em/ thị trấn Nghèn, huyện Can Lộc, Hà Tĩnh/ địa phương ven bờ biển Đông Bắc Việt Nam/ thêm lần nữa dậy sóng/ những con sóng xót xa/ cơn bão số năm đổ bộ vào miền Trung/ không át nổi dòng tin nhắn của em/ xoáy lốc tâm can bao người cha người mẹ/ oằn xoay/ trái đất này/ em bằng tuổi con gái tôi/ cái tuổi thích nghĩ khác, làm khác/ muốn tìm một con đường/ dù nguy hiểm, mơ hồ/ như cái thùng xe em đã không thở được/ từ nay/ tên em đã thành một bông hoa/ trong chiếc bình/ đựng đầy nước mắt".
Hình ảnh "Bông hoa trong chiếc bình nước mắt" là một phép ẩn dụ tinh tế, cho thấy nỗi đau và sự xót xa vô bờ bến. Bông hoa, vốn là biểu tượng của cái đẹp và sự sống, giờ đây nằm trong chiếc bình đầy nước mắt - nước mắt của gia đình, của những người thân yêu. Đây là một sự kết hợp của cái đẹp và nỗi buồn đau khôn cùng như một sự tưởng niệm, một lời tri ân cho những người đã mất và cũng là một lời nhắc nhở về sự mong manh của cuộc sống con người trên thế gian này.
Thơ của Mai Thìn thường kiệm lời, lấy đời sống làm tư liệu viết và giàu suy nghĩ, đấy là hướng đi anh đã chọn. Nhưng, vấn đề phải kết hợp hài hòa giữa cảm xúc thơ và ý tưởng cho mỗi tứ thơ, để có được những bài thơ hay vượt trội là cái đích mà anh nên hướng đến trong tập thơ tới và mong anh sẽ thành công.
